Hieronim Bosch, "Ogród rozkoszy ziemskich"

Hieronymus (Jeroen) van Aken urodził się ok. 1450 roku w 's-Hertogenbosch w północnej Barbancji, zmarł w 1516 roku. Dziś znamy tego wybitnego artystę niderlandzkiego jako "Boscha". Ten pseudonim artystyczny uzyskał malarz dzięki skróceniu nazwy miasta swojego pochodzenia. Właśnie owym skrótem, sygnował większość swoich dzieł. W 1488 roku dołączył do konserwatywnej grupy religijnej zrzeszajcej około 40 najbardziej wpływowych mieszkańców 's-Hertogenbosch - do Bractwa Pani Naszej. Tworzył zarówno na zlecenie kościoła katolickiego, jak i sekty Wolnego Ducha – stąd symbolika jego obrazów często odbiega od wzorców ściśle chrześcijańskich, sięgając do znaków judaistycznych czy nawet magicznych. Wśród jego bogatego malarskiego dorobku, znalazły się takie dzieła jak: Wóz z sianem, Siedem grzechów głównych, Leczenie głupoty, Statek głupców i wiele innych. Wśród nich uznaniem cieszy się kilka tryptyków (Kuszenie Antoniego, Sąd ostateczny, Ukrzyzowanie św. Julii) najsłynniejszym z nich jest Ogród ziemskich rozkoszy.

Ogród ziemskich rozkoszy, to jedno z najbardziej znanych dzieł tego holenderskiego malarza. Obecnie znajduje się w Muzeum Prado w Madrycie. Jako tryptyk, Ogród rozkoszy dzieli się na trzy panele.

Lewy panel obrazu ukazuje ziemski raj, którego centralnym motywem jest Źródło Życia. Na pierwszym planie widzimy trzy postacie, przedstawiające Boga w osobie Jezusa, koło którego po jednej stronie znajduje się Adam, a po drugiej Ewa. Bóg trzymając Ewę za rękę poznaje ją z Adamem, koło którego wyrasta drzewo życia. Wokół nich widzimy mnóstwo realnych i fantastycznych zwierząt, nie obawiających się ludzi ani samych siebie, bytujących wraz z nimi. Człowiek jest tu ukazany jako część przyrody, jest to pierwotny stan rzeczy, przed upadkiem pierwszych ludzi. Po prawej stronie, nieopodal Źródła życia umieszcza jednak Bosch znak nieuchronnego upadku, czyli węża owijającego się wokół drzewa poznania dobra i zła.

Centralny panel ukazuje wizję upadku ludzkości, zwycięstwo grzechu. Wszędzie widać nagie postacie, które oddają się uciechom cielesnym, wszelkiego rodzaju igraszkom, zaspokajaniu żądz. Ludzie ci łamią podstawowe prawa boskie popełniając grzech nieumiarkowania w jedzeniu i piciu, lenistwa, nieczystości. W centrum obrazu widzimy kapiące się w stawie nagie kobiety, wokół których na różnorodnych zwierzętach galopują mężczyźni. Biegające wśród ludzi cudaczne, fantastyczne zwierzęta, bawiące się wraz z nimi dają obraz sielanki, którą potęgują dodatkowo barwy utrzymane w jasnej tonacji .

Panel znajdujący się po prawej stronie to juz przedstawienie piekła, jest to nieunikniona konsekwencja grzeszności ludzkiej, ukazanej na centralnym panelu obrazu. Daje się juz zauwazyc powiązanie trzech części obrazu, po lewej pierwotny stan rzeczy, zogoda między Bogiem a ludźmi, ład, porządek, szczęście. W centrum dostrzegamy juz obraz ludzkości po upadku Adamai Ewy, czyli po sprzeniewierzeniu się woli Boga, po spożyciu owocu z drzewa pozniania dobra i zła. Centralny panel ukazuje grzech i rozpustę, pozorną, jałową szczęśliwość. Szczęśliwość ta jest chwilowa, jest wynikiem zaspokojenia cielesnych ządz, dlatego szczeście to jest na ziemi ale i na ziemi ma swój kres. Kończy się wraz ze śmiercią, po której następuje osądzenie czynów ludzkich, których konsekwencją jest piekło. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich części, w tej dominują barwy ciemne, ludzie wiją się wśród przeróżnych poczwar i bestii wyłaniających się z mroku i zadających im najwymyślniejsze tortury, są zjadani żywcem przez ogromne ptactwo, rozciągani wśrod strun harfy, przygniatani olbrzymimi sprzętami... i tak przez całą wieczność.

Po zamknięciu paneli ukazuje się obraz Ziemi. Jest ona przedstawiona jako płaski dysk unoszący się nad taflą wody. Ziemia jest jasna od Słońca, które przebija się przez czarne sztormowe chmury. Fauna i flora tak jak na stronie wewnętrznej jest bardzo dziwaczna i nierealna. W górnej prawej części Bosch umieścił mały wizerunek siedzącego na tronie Boga. Na obu panelach w górnej części umieszczony jest wyśrodkowany napis - cytat z Biblii: "On bowiem rzekł, i powstało; on nakazał, i zaczęło się." (Psalm 33:9) Przypuszcza się, że obraz przedstawia stworzenie świata lub ustępowanie wód po biblijnym potopie.

Od czasów powstania obrazu dominuje pogląd, że jego celem było potępienie wad ludzkich i słabości skazującycj ich na piekielne męczarnie. Mozemy dopatrzeć się nawet przedstawień 7 grzechów głównych, choć dominującym grzechem jest nieokiełznana pożądliwość i rozwiązłość, symbolizująca dbanie o interesy wyłącznie cielesne.